ماجرای شلیک به هواپیمای اوکراین از سوی سامانه دفاعی سپاه پاسداران ایران و کشته شدن ۱۷۶تن سرنشیان آن، حادثه‌ای تلخ بود که همچنان نَقل محافل است. ابعاد آن واقعه هنوز شکافته نشده است و قطعا باید تاریخ بگذرد و اسناد مربوطه از وضعیت محرمانه به‌در‌آید تا سویه‌های مختلف این رخداد برملا شود. پرسش‌ها درباره چگونگی این رخداد، چرایی تاخیر در اطلاع‌رسانی، توجیه مسئولان هواپیمایی، و سپس پوزش‌خواهی و گفتن اصل ماجرا، چرایی بی‌اطلاعی تیم دولت تا صبح روز جمعه از علل و جوانب مختلف آن، و تاکید ریاست جمهوری بر تشکیل یک تیم قضایی ویژه برای بررسی تمامی ابعاد ماجرا و گفتن تمامی حقایق، ابهامات درباره پشت پرده این رخداد را هر چه بیشتر کرده است.
از سوی دیگر، این حادثه بی‌اختیار ایرانیان را به ۳۱ سال قبل پرتاب می‌کند؛ زمانی که هواپیمای مسافربری شماره ۶۵۵ شرکت هواپیمایی ایران‌ایر، صبح روز ۱۲ تیرماه ۶۷ بندرعباس را به مقصد دوبی ترک کرد. آن هواپیما در ساعت ۱۰ و ۱۷ دقیقه صبح به وقت ایران از باند فرودگاه به هوا برخاست، و ساعت ۱۰ و ۲۴ دقیقه ( ۷ دقیقه بعد) با اصابت دو موشک از طرف ناو هواپیمابر وینسنس در آب‌های متعلق به فضای ایران، سقوط کرد و ۲۹۰ سرنشین آن جان باختند.
آمریکا هیچ‌گاه بابت آن حمله پوزش‌خواهی نکرد؛ اگر چه فیلمی که «رودآن ی پاهویو» (فیلمبردار همراه در ناو وینسن در همان زمان) از صحنه بعد از این شلیک از ناو هواپیمابر وینسنس پخش کرده است، دو احساس متفاوت از پرتاب‌کنندگان را نشان می‌دهد. احساس شادی اولیه که توانستند هواپیمای به گمان خود F14 ایرانی را سرنگون کنند، و نیم ساعت بعد که اخبار را می‌شنوند، حسی از اندوه و تاسف و شرمساری که جان ۲۹۰ بیگناه را با یک شلیک اشتباه گرفتند.
ایران درباره حادثه هواپیمای ایرباس و شلیک نیروهای آمریکایی، فیلمی ۴۵ دقیقه‌ای ساخت به نام «فانوس خون» که ضمن بیان سیر ماجرا، بیشتر بر بُعد احساسی و عاطفی آن رخداد تاکید دارد؛ اگر چه در لابلای آن برخی اطلاعات آرشیوی نیز ارائه می‌شود.
هواپیمای ایرباس چگونه هدف گرفته شد؟
سیاست آمریکا در سال‌های پایانی جنگ ایران و عراق، به حضور علنی و آشکار نیروهای آن کشور در خلیج فارس و حمله به نیروهای ایرانی تبدیل شده بود. یک ماه پیش از ورود ناو وینسنس به خلیج فارس، حمله‌های نیروهای صدام در منطقه به کشتی‌ها و نیروهای دریایی ایران آغاز شده بود و سطح تنش بین دو کشور در آن بخش، به شدت بالا رفته بود. آمریکا با اعزام ناو وینسنس می‌خواست این موازنه را بیشتر به نفع نیروهای عراقی بالا ببرد و ایران را وادار به پذیرش قطعنامه ۵۹۸ و پایان جنگ کند؛ امری که دو هفته بعد، در ۲۵ تیر ۱۳۶۷، به وقوع پیوست.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
اگر چه هنوز بخش‌هایی از اسناد مرتبط با هدف‌گرفته‌شدن هواپیمای ایرباس از سوی ناو هواپیمابر آمریکایی محرمانه باقی مانده است و منتشر نشده است،اما ادعاهای اولیه دولت ریگان و معاون وقتش، جرج بوش پدر، رد شد.
آن ماجرا اما از سوی نهادهای مستقل آمریکایی رها نشد.
مجله نیوزویک در شماره هفتم ژوئیه ۱۹۹۲ گزارش پژوهشی مفصلی منتشر کرد که برگرفته از تحقیقات موسسه غیردولتی مطالعات استراتژیک آمریکا بود. در آن گزارش تاکید شده است که در هنگام وقوع آن حادثه، ناو آمریکایی در آب‌های متعلق به ایران قرار داشت، و هواپیمای سرنگون شده نیز هنوز آب‌های متعلق به ایران را ترک نکرده بود. در آن گزارش، ضمن تاکید بر خطای انسانی فرد هدایت کننده، وجود چنان سیستمی در آن ناو، بی‌مبالاتی و غیرمسؤلانه ارزیابی شده بود.
بدشانسی‌های دیگر اوکراین در هدف‌گیری هواپیما با موشک
در کنار آمریکا، نام اوکراین هم به دلیل آن که مالک هواپیمای هدف‌گرفته شده بود، اذهان را به خود جلب کرده است. از این منظر، اوکراین نیز از جمله کشورهای رکورددار در موشک‌خوردن به هواپیماهاست.
پنج سال قبل، در ۱۷ ژوئیه ۲۰۱۴، هواپیمای بویینگ ۷۷۷ یک شرکت مالزیایی در آسمان اوکراین منفجر شد. برخی آن حادثه را به روسیه و برخی به اوکراین نسبت دادند. روسیه، حاصل تحقیقاتی را که به ارائه گزارشی در جلسه ۳۰ ژوئیه یک سال بعد (۲۰۱۵) شورای امنیت و صدور قطعنامه‌ای در محکومیت طرف پرتاب کننده (با اتهام جنایت جنگی) انجامید، وتو کرد. اما سه سال بعد، در ۲۴ می ۲۰۱۸، رئیس بخش جنایی پلیس ملی هلند نتیجه پژوهش‌های مفصل خود را این گونه اعلام کرد که موشک، از سوی یک سامانه ضد موشکی در یک پایگاه نظامی روسیه شلیک شده است.
پیش از آن نیز در اکتبر ۲۰۰۱، یک هواپیمای توپولوف خط هوایی روسیه در منطقه سیبری مورد هدف قرار گرفته بود. آن هواپیما یکی از بدشانس‌ترین هواپیماهای تاریخ پروازهای هواپیمایی بود؛ چرا که موشک یاد شده ۲۵۰ کیلومتر را طی کرد تا به هدف برسد. موشکی که از سوی سامانه اس ۲۰۰ و در یک رزمایش بین روسیه و اوکراین پرتاب شده بود، به دلیل از بین‌رفتن هدف از سوی موشکی دیگر (اس ۳۰۰)، مسیر خود را ادامه داد و به آن هواپیما برخورد کرد و جان تمامی سرنشینانش را ستاند. گفته می‌شود که پیش از آن حادثه، آن هواپیما مدتی نیز در اجاره خطوط هوایی ایران بود و مسافران ایرانی با آن حمل و نقل می‌شدند.
در میان چهار هواپیمایی که در نوشته حاضر از کیفیت و علت و چگونگی اصابت موشک به آنها سخن رفت، که به نوعی یا به اوکراین، یا به ایران و نیز آمریکا ارتباط داشتند، سرنوشت دولت شلیک‌کننده به هواپیمای اخیر، سریع‌تر از همه مشخص شد. اگر چه این روزها زمزمه‌هایی از سوی برخی از مسئولان سپاه شنیده می‌شود که سخت علاقه‌مندند تئوری تازه‌‌ای با عنوان «جنگ سایبری» را بهانه کنند و تقصیرات را به پای آن بیندازند، اما به نظر می‌رسد که با توجه به شواهد عدیده و اعتراف رسمی مقامات جمهوری اسلامی ایران، این تلاش‌ها راهی به جایی نخواهد برد.
